Yazar Selim Güler (Arş. Gör. Dr., HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı)

Editör Levent Akın (Prof. Dr., HÜTF Halk Sağlığı Anabilim Dalı)

Yayınlanma Tarihi: 14.10.2019 
Gözden Geçirilme Tarihi: 14.10.2019

Aşı Sonrası İstenmeyen Etki

Aşılanma sonrası gelişen tüm tıbbi olaylar, aşılanma ile ilgisi olsun olmasın “aşı sonrası istenmeyen etki” olarak sınıflandırılabilir. Aşılanma sonrası gelişebilen bu istenmeyen etkiler hafif geçirilen bölgesel etkilerden, ağır ancak nadir görülen alerjik reaksiyonlara kadar geniş bir yelpazede bulunur.

Aşı sonrası istenmeyen etkiler üç temel sınıfta değerlendirilir:

• Aşıya bağlı
• Aşılanma sırasında kaygıya bağlı
• Aşı ile ilgili olmayan tesadüfi olaylar

1. Aşıya Bağlı

Hafif ve daha sık görülen etkiler

Bağışıklık sisteminin aşıya verdiği tepki sonucu gelişebilen bölgesel veya yaygın olarak görülebilen belirtilerdir. Aşı yapılan yerde ağrı, kızarma ve şişme şeklinde belirtiler görülebilirken, ateş, baş ağrısı ve yorgunluk hissi de eşlik edebilir.

Aşılanma sonrası görülen bu hafif tepkiler, sıklıkla takip eden bir kaç saat/gün içerisinde bir tedaviye gerek kalmadan kendiliğinden ortadan kalkar. Canlı aşılarda bu süre uzayabilir ancak yine tedaviye gerek olmadan düzelir.

Ağır, ancak çok nadir görülen etkiler

Bu etkiler de bağışıklık sisteminin aşının ana maddesi veya aşının dayanıklılığını sağlayan ve aşı eriyiği içinde yer alan maddelere verdiği yanıt sonrası ortaya çıkar. Ciddi alerjik reaksiyonlar ve nöbetler görülebilir. Yapılan bir çalışmada kızamık aşısı için her 10 milyon doz aşıda, 3 ile 10 arası bireyde ciddi alerjik reaksiyon ortaya çıktığı ortaya konmuştur. Tavuk yumurtalarından elde edilen grip aşısında filtre edilmesine rağmen yumurtaya ait bazı moleküller kalabilir. Bu aşının yapıldığı kişide yumurta veya çilek alerjisi varsa aşı sonrası alerjik reaksiyonlar ortaya çıkabilir. Bu tür alerjisi olan kişilere tavuk yumurtası kullanılmadan elde edilen grip aşıları yapılırsa bu sorun ile karşılaşılmaz. Alerjik reaksiyonlar nedeniyle aşı yapılan kişinin kısa süreli sağlık kurumunda izlenmesi sonucu alerji gelişip gelişmediği takip edilir. Alerji gelişmesi halinde ivedilikle tıbbi müdahale yapılır. Tıbbi müdahale; yaşam tehlikesi oluşmasını önler ve kalıcı bir rahatsızlık ortaya çıkmaz. Diğer ağır etkiler, tedavi gerektirebilir, kendiliğinden geçebilir ancak iki durumda da uzun dönem etkileri yoktur.

2. Aşılanma Sırasında Kaygıya Bağlı

Aşılanma için beklerken ve genellikle aşılanma anında, aşı olan bireyde kaygı olabilir. Aşılanan bireylerin büyük kısmı için bu hafif olsa da, bazı bireyler de nefes tutma, kusma, hızlı hızlı nefes alma, baş dönmesi, el ve ağız kenarında hissedilen uyuşma, bayılma, bilinç kaybı olarak ortaya çıkabilir. Bu semptomlar kaygı duyulan tüm durumlarda ortaya çıkabilir ve aşıya bağlı değildir. Aşılanma sonrası kaygı durumu ortadan kalktığı zaman kendiliğinden düzelir.

3. Aşı ile ilgili olmayan tesadüfi olaylar

Bu olayların aşılanma ile ilgisi yoktur. Aşılanma ile aynı döneme denk gelen tıbbi olaylardır.

Yararlanılan başlıca kaynaklar

1. Dünya Sağlık Örgütü, Vaccine Safety Basics Learning Manual, Geneva, DSÖ, 2013 [Internet] http://www.who.int/vaccine_safety/initiative/tech_support/Vaccine-safety-E-course-manual.pdf?ua=1. Erişim Tarihi: 13.10.2019.
2. Bohlke K, Davis RL, Marcy SM, Braun MM, DeStefano F, Black SB, Mullooly JP, Thompson RS; Vaccine Safety Datalink Team. Risk of anaphylaxis after vaccination of children and adolescents. Pediatrics. 2003 Oct;112(4):815-20.
3. Information Sheet, Observed Rate of Vaccine Reactions (KKK aşısı) [internet] https://www.who.int/vaccine_safety/initiative/tools/MMR_vaccine_rates_information_sheet.pdf?ua=1 Erişim Tarihi: 12.10.2019.